Δημόσια ακίνητη περιουσία: Μία ευκαιρία επανεκκίνησης της οικονομίας ECONOMIST Απρίλιος 2011

Η κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα μας σε οικονομικό, κοινωνικό και πολίτικο επίπεδο αναδεικνύει κίνδυνους αλλά και ευκαιρίες. Για τους κινδύνους έχουν ήδη ειπωθεί πάρα πολλά, σε βαθμό που διαμορφώνεται ατμόσφαιρα απαισιοδοξίας και ανασφάλειας, ψυχολογία «εθνικής κατάθλιψης».

Η αλλαγή ψυχολογίας της κοινωνίας, αλλά και της αγοράς, είναι ο θεμέλιος λίθος για την έξοδο από την κρίση. Είναι, λοιπόν, κρίσιμο να αναζητηθούν οι ευκαιρίες που μπορούν να οδηγήσουν σε ανάκαμψη της αγοράς και στην επακόλουθη ανάπτυξη της Οικονομίας.

Η δημόσια ακίνητη περιουσία αποτελεί μια τεράστια, σε μέγεθος και σε σημασία, ευκαιρία για το κράτος να αντιμετωπίσει τη σημερινή οικονομική συγκυρία. Στο πλαίσιο της συνολικής πρότασης, που διατύπωσε ο Αντώνης Σαμαράς, τον Ιούλιο του 2010 (το λεγόμενο «Ζάππειο 1»), συμπεριλήφθηκε ως κεντρικός πυλώνας η επιτακτική ανάγκη αξιοποίησης της ακίνητης περιουσίας του κράτους.

Μια διαδικασία που περιλαμβάνει συγκεκριμένα βήματα:

Πρώτο βήμα η πραγματική αποτίμηση της περιουσίας του Δημοσίου. Αποτίμηση που θα περιλαμβάνει διαδικασίες κατεπείγοντος, αντίστοιχες των Ολυμπιακών Αγώνων, ως προς το ξεκαθάρισμα του νομικού και ιδιοκτησιακού καθεστώτος των δημόσιων εκτάσεων, καθώς και των χρήσεων γης. Λαμβάνοντας υπόψη, μάλιστα, ότι το κράτος έχει το προνόμιο να δημιουργεί υπεραξίες μέσω διοικητικών αποφάσεων (π.χ. αύξηση συντελεστή δόμησης).

Δεύτερο βήμα αποτελεί η αξιοποίηση εργαλείων όπως οι Συμπράξεις Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα (Σ.Δ.Ι.Τ.), τα αυτοχρηματοδοτούμενα έργα, οι συμβάσεις παραχώρησης για κινητοποίηση του αδρανούς ενεργητικού της οικονομίας, με μοναδικό στόχο την αξιοποίηση των εισροών για την εξυπηρέτηση (τόκους) και μείωση του δημόσιου χρέους. Μέσω αυτών θα προκύψουν φορολογικά έσοδα και ασφαλιστικές εισφορές, τόσο από τα έργα ανάπτυξης και τη διαχείριση τους όσο και τη λειτουργία τους, ενώ δύναται και η προείσπραξη – τιτλοποίηση μελλοντικών εσόδων ή κερδών.

Επίσης είναι δυνατή η δημιουργία εταιρικών σχημάτων διαχείρισης ακινήτων, με παράλληλη εισαγωγή στο Χρηματιστήριο, προκειμένου να αποφέρουν έσοδα από την πώληση μετοχών, (σε μειοψηφικό ποσοστό), καθώς και η έκδοση ομολογιών με εγγύηση των ακινήτων, που περιλαμβάνονται στην περιουσία του εταιρικού σχήματος, για προείσπραξη μελλοντικών εσόδων, ως διαδικασία προχρηματοδότησης (bridge financing).
Η διαδικασία αξιοποίησης της περιουσίας του Δημοσίου προσκρούει όμως και σε περιορισμούς, που δε σχετίζονται με νομικές ή οικονομικές διαδικασίες.
Η διάχυτη καχυποψία της κοινής γνώμης λόγω της απαξίωσης του πολιτικού προσωπικού και η εμπεδωμένη άποψη ότι κάθε δημόσιος διαγωνισμός που κινεί η πολιτεία, εμπεριέχει παράνομο πλουτισμό πολιτικών προσώπων και εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων, απαιτεί τη διασφάλιση της απόλυτης διαφάνειας.

Ταυτόχρονα, πρέπει να ληφθεί υπόψη η χρονική διάσταση του όλου εγχειρήματος, ούτως ώστε να μην υπάρξει είτε αίσθηση ξεπουλήματος που επηρεάζει την αποδοχή, εκ μέρους της κοινωνίας, των διαδικασιών αξιοποίησης, είτε κατάρρευση της αγοράς ακινήτων λόγω της υπερπροσφοράς επενδυτικών ευκαιριών σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Είναι προφανές ότι η χρηστή και διαφανής αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου αποτελεί μια διαδικασία-πρόκληση για την ελληνική πολιτική τάξη, που δύναται να επιδράσει πολλαπλασιαστικά στην ελληνική κοινωνία και οικονομία.

- Να διαμορφώσει την απαρχή της αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου της πατρίδας μας, μέσω της κατεύθυνσης επενδύσεων στην ακίνητη περιουσία του δημοσίου, σε τομείς και κλάδους που προσφέρουν εξωστρέφεια και προστιθέμενη αξία.

- Να οικοδομήσει μια νέα σχέση μεταξύ Κράτους και Αγοράς, μακριά από το κρατικοδίαιτο μοντέλο επιχειρηματικότητας που εξέθρεψε η Μεταπολίτευση.

- Να αποτελέσει μια ευκαιρία, ιδίως για την Νέα Δημοκρατία, που αποδίδει κομβικό ρόλο στην αξιοποίηση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας, ώστε να καταδείξει τη δυνατότητα του πολιτικού προσωπικού της να διαχειριστεί πετυχημένα ένα τέτοιου μεγέθους εγχείρημα, εν μέσω κρίσης, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής.

Εν κατακλείδι, η πετυχημένη διαχείριση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας θα αποτελέσει μια εκ των βασικότερων τομών που χρειάζεται η χώρα για την «επανεκκίνησή» της από το σημερινό τέλμα στο οποίο βρίσκεται.

Μικροπίστωση: ένα κοινωνικό και οικονομικό πείραμα Economist Μάρτιος 2011

Το Μπαγκλαντές απασχολεί συνήθως τη διεθνή κοινή γνώμη για ζητήματα που σχετίζονται με την εξαθλίωση που μαστίζει το λαό του. Φυσικές καταστροφές και ανθρωπιστικές κρίσεις μας υπενθυμίζουν συχνά το χαμηλότατο επίπεδο διαβίωσης αυτής της χώρας.

Από αυτήν την εξαθλιωμένη χώρα, όμως, των 150 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων, εκ των οποίων το 40% είναι δίχως δουλειά, προήλθε μια ιδιαίτερα καινοτόμα ιδέα για την αντιμετώπιση της φτώχειας, η μικροπίστωση.

Ο εμπνευστής της μικροπίστωσης είναι ο Μοχαμάντ Γιουνούς, καθηγητής Οικονομικών σε τοπικό πανεπιστήμιο, ο οποίος μετά τις σπουδές του στις ΗΠΑ, αφοσιώθηκε στην αντιμετώπιση της φτώχειας στην πατρίδα του, δημιουργώντας μια τράπεζα μικροπιστώσεων, τη Grameen, που αποτελεί ουσιαστικά ένα δίκτυο κοινωνικής αυτοβοήθειας.

Η δική του προσέγγιση έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την καθιστούν πρωτοπόρα και καινοτόμα, στο βαθμό του να αποτελέσει μοντέλο προς μίμηση σε πολλές χώρες του εξωτερικού και να του χαρίσει το Νόμπελ Ειρήνης το 2006.

Η συνολική φιλοσοφία του Γιουνούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου της φτώχειας διαφοροποιείται από τη συνήθη μέθοδο που ακολουθούν συχνά διεθνείς οργανισμοί και ΜΚΟ, οι οποίοι συνήθως περιορίζονται στην διανομή τροφίμων και χρημάτων, εν είδει διεθνούς φιλανθρωπίας. Αυτή η επιλογή από μόνη της, η προώθηση της επιχειρηματικότητας σε περιοχές απόλυτης ένδειας αντί της χορήγησης ανθρωπιστικής βοήθειας σε μορφή τροφίμων ή χρημάτων, είναι πρωτοποριακή.

Ποια είναι αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθιστούν ιδιαίτερο και πρωτοποριακό το μοντέλο αντιμετώπισης της φτώχειας και της εξαθλίωσης του Γιουνούς;

Το πρώτο και κύριο χαρακτηριστικό είναι η αξιοποίηση του πιο ισχυρού ενστίκτου του ανθρώπου, αυτού της επιβίωσης. Ο Γιουνούς επέλεξε να απευθυνθεί στους ανθρώπους που δεν είχαν καμία δυνατότητα εξόδου από το καθεστώς ανέχειας που βρίσκονταν. Σε αυτούς που κανένας δεν παρείχε δανεισμό ή υποστήριξη, που δεν κατείχε κάποια περιουσία. Κατάφερε, παρέχοντας πολύ μικρά δάνεια σε ανθρώπους που είχαν τη μοναδική τους ευκαιρία για έξοδο από το καθεστώς ένδειας που ζούσαν, να δώσει κίνητρο σε εκατομμύρια συμπατριώτες του. Η αποπληρωμή των δανείων γίνεται με μικρές τακτές δόσεις, υποχρέωση στην οποία μπορούσαν να αντεπεξέλθουν άνθρωποι που δεν είχαν ξαναδιαχειριστεί χρήματα.
Εξαιρετικά καινοτόμα απόφαση ήταν επίσης η δημιουργία ενός κοινοτιστικού μοντέλου δανειοδότησης. Ουσιαστικά τα μικροδάνεια δεν δίνονταν σε μεμονωμένα άτομα, αλλά κάθε υποψήφιος δανειολήπτης είχε την υποχρέωση να βρίσκει και άλλους δανειολήπτες, με τους οποίους συγκροτούσε μια ομάδα. Αυτή η ομάδα είχε την υποχρέωση συνευθύνης και αλληλεγγύης απέναντι στην τράπεζα καθώς με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται ο αυτοέλεγχος στην διαχείριση και αποπληρωμή των δανείων.

Το πραγματικά επαναστατικό στοιχείο όμως αυτού του μικροπιστωτικού συστήματος που εγκαθίδρυσε ο Γιουνούς ήταν η έμφαση στη δανειοδότηση γυναικών. Το Μπαγκλαντές είναι μια μουσουλμανική χώρα, όπου οι γυναίκες διαβιούν εντός πολύ περιοριστικών πλαισίων που τίθενται τόσο από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις όσο και από τις λαϊκές προκαταλήψεις. Αποτέλεσμα αυτών είναι η ουσιαστική αποχή των γυναικών από τις οικονομικές υποθέσεις. Αυτούς τους περιορισμούς προσπάθησε να ξεπεράσει ο Γιουνούς, εστιάζοντας τις προσπάθειες του στις γυναίκες. Πιστεύει ότι η αντιμετώπιση της φτώχειας ήταν περισσότερο υπόθεση των γυναικών παρά των αντρών, καθώς οι ίδιες και τα παιδιά πλήττονταν περισσότερο από την ανέχεια και την πείνα. Ακριβώς λόγω αυτής της προσήλωσης των γυναικών στην επιβίωση και πρόοδο των παιδιών, στη βελτίωση των συνθηκών ζωής της οικογένειας, αποτέλεσαν την προτεραιότητα στο οικονομικό και κοινωνικό πείραμα του Γιουνούς.

Πράγματι, η πρωτόγνωρη επιτυχία του εγχειρήματος της Grameen, με ποσοστό αποπληρωμής των μικροπιστώσεων της τάξης του 99%, βασίστηκε στη χρηματοδότηση των γυναικών, οι οποίες αποτελώντας το 94% των δανειοληπτών, συνέβαλαν σημαντικά στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την αντιμετώπιση της φτώχειας.

Το μοντέλο των μικροπιστώσεων κατάφερε να ξεπεράσει τα στενά όρια του Μπαγκλαντές, επιτυγχάνοντας να εξαπλωθεί σε περισσότερο από 50 χώρες παγκοσμίως. Με αυτή την έννοια έχει ουσιαστικά μετεξελιχθεί από κοινωνικό και οικονομικό πείραμα σε τεχνογνωσία προς εξαγωγή, ένα επίτευγμα εξαιρετικά σπάνιο για μια χώρα όπως το Μπαγκλαντές.

Το φοβικό σύνδρομο της χώρας μας και η πολιτική του «τζαμπατζή» Manifesto Νοέμβριος 2010

Οι επικείμενες εξελίξεις στα ανοικτά μέτωπα της εξωτερικής μας πολιτικής (Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό, Σκοπιανό, Βορειοηπειρωτικό) φέρνουν πάλι στο προσκήνιο τις πάγιες αδυναμίες που εμφανίζει η ελληνική εξωτερική πολιτική εδώ και πολλά χρόνια.

Πλην αποσπασματικών περιπτώσεων, η ελληνική εξωτερική πολιτική εμφανίζεται να εμφορείται από ένα σημαντικότερο αντίπαλο, πιο ισχυρό από κάθε εξωτερική πίεση ή απειλή που υφίσταται η χώρα μας.

Αυτή η απειλή είναι το φοβικό σύνδρομο που κυριαρχεί στην προσέγγιση και ανάλυση των εθνικών μας θεμάτων. Η επίκληση υποτιθέμενων κινδύνων, όπως η διπλωματική απομόνωση, η "σκοπιανοποίηση" της εξωτερικής μας πολιτικής, η απώλεια διπλωματικών ερεισμάτων και η διατάραξη συμμαχικών και εταιρικών δεσμών με τις ΗΠΑ και τις χώρες της ΕΕ, λειτουργεί πλήρως αποδομητικά για τη συγκρότηση ενός ισχυρού εσωτερικού μετώπου. Ενός εσωτερικού μετώπου απαραίτητου για μια χώρα που αντιμετωπίζει πολλαπλές απειλές και προκλήσεις έναντι γειτόνων και "φίλων".

Δυστυχώς, οι πολιτικές δυνάμεις προτιμούν συχνά να εστιάζουν στην κινδυνολογία, είτε για να πιέσουν και να εκβιάσουν την ελληνική κοινή γνώμη για την "ανάγκη επώδυνων συμβιβασμών" είτε για την ανάγκη να κλείσουμε ανοικτές πληγές "για να εστιάσουμε στα σημαντικά της εσωτερικής πολιτικής" είτε για να καρπωθούν τη συναισθηματική αντίδραση των πολιτών έναντι των "κακών ξένων". Αυτή η τακτική των πολιτικών δυνάμεων διαρρηγνύει την κρίσιμη κοινωνική και εθνική συνοχή που είναι απαραίτητη για την υπηρέτηση μιας αποτρεπτικής στρατηγικής.

Συχνά βλέπουμε αυτό το φοβικό σύνδρομο να εκφράζεται με πολύ χονδροειδείς ισχυρισμούς όπως π.χ. ότι οι επιλογές μας στις σχέσεις μας με την Τουρκία είναι είτε η κατευναστική πολιτική είτε ο πόλεμος. Συχνά διανθίζεται από περιγραφές της Τουρκίας ως "στρατιωτικού γίγαντα" που θα κάνει την Ελλάδα μια χαψιά ή για το ανάδελφο του έθνους μας που δεν μπορεί να περιμένει καμία βοήθεια από τους ανθέλληνες ξένους. Ιδίως αυτήν περίοδο που η χώρα αντιμετωπίζει αυτή την τεράστια οικονομική κρίση, επανέρχονται απόψεις περί αναποτελεσματικών και αντιπαραγωγικών ενόπλων δυνάμεων αλλά και ψευδοδιλλήματα περί του δίπολου «βούτυρο ή κανόνια», δηλαδή κατά πόσο πρέπει να εστιάσουμε στην οικονομική ανάπτυξη ή την αμυντική προπαρασκευή.

Αυτή η στρατηγική του φοβικού συνδρόμου είναι πολύ βολική για αυτούς που δεν θέλουν να σχεδιάσουν, να αναλάβουν κόστος, να πάρουν αποφάσεις και πρωτοβουλίες, να εντοπίσουν κοινότητες συμφερόντων και να αποδομήσουν αντίστοιχες συγκλίσεις αντίπαλων συμφερόντων. Με λίγα λόγια, βολεύει αυτούς που δεν θέλουν να κάνουν πολιτική αλλά να φορτώνουν τις ευθύνες τους, και το κόστος αυτών, σε άλλους, ελπίζοντας ή προσδοκώντας στο «πού θα κάτσει η μπίλια», μια λογική «τζαμπατζή».

Αυτή η πολιτική του «τζαμπατζή» όμως είναι που οδηγεί σε διπλωματική απομόνωση, σε απώλεια ερεισμάτων και συμμάχων, σε συνεχή προσαρμογή σε δεδομένα που άλλοι διαμορφώνουν ερήμην μας. Αυτή την πολιτική οφείλει να καταπολεμήσει κάθε υπεύθυνη πολιτική δύναμη που αντιλαμβάνεται ότι η χώρα μας έχει πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα για να μπορεί να υποστηρίξει μια αξιόπιστη και ισχυρή στρατηγική στη ζώνη συμφέροντός της, δηλαδή την Ανατολική Μεσόγειο και την Νοτιοανατολική Ευρώπη.